Overdag is het licht, ’s nachts is het donker. Maar soms, als je op de juiste tijd en plek bent, wordt het ineens overdag ook donker. Hoe kan dat?
Wat is een zonsverduistering?
Natuurlijk zegt de kop van dit artikel al genoeg. Soms vindt er een zonsverduistering plaats en als je dan net op de goede plek bent, wordt het overdag behoorlijk donker.
Een zonsverduistering komt in drie hoofdvormen voor: de totale verduistering, een gedeeltelijke verduistering en een ringvormige verduistering. De meest indrukwekkende is natuurlijk de totale verduistering, dan wordt het ook echt donker overdag, een beetje alsof het laat op de avond is (of heel vroeg in de ochtend). Bij een gedeeltelijke verduistering wordt het niet echt helemaal donker. Het hangt af van waar je bent en hoe groot deel van de zon wordt afgedekt. Soms zie je helemaal geen verschil aan het licht om je heen, soms wordt het een beetje donkerder alsof er een stevige regenbui over komt.
nieuwe maan
Een (totale) zonsverduistering vindt alleen maar plaats tijdens een nieuwe maan. Dat wil zeggen, de maan staat dan volledig tussen de zon en de aarde waardoor we alleen de schaduwzijde van de maan zien. Doordat de zon vanuit de aarde gezien achter de maan staat, wordt er een schaduw op de aarde geworpen. Sta je nu precies op de goede plek, dus in het donkerste deel van de schaduw, dan zie je een totale verduistering van de zon. Dit gedeelte noemen we de kernschaduw en heeft een diameter van ‘slechts’ een paar honderd kilometer.
Hoe verder je van de kernschaduw af gaat, hoe minder totaal de verduistering er voor je uit komt te zien. Het gedeelte rondom de kernschaduw noemen we ook wel de bijschaduw. Soms zie je daar andere namen voor, namelijk ‘umbra’ en ‘penumbra’. Umbra is de kernschaduw en penumbra de bijschaduw. Deze woorden komen vanuit het Latijns en betekenen simpelweg schaduw (umbra) en bijna schaduw (pen umbra).
Nu is een nieuwe maan niet bijzonder, dat gebeurt elke maand. Dus waarom is er dan niet elke maand een zonsverduistering te zien? En waarom dan soms een volledige en dan weer een ringvormige verduistering? Om dat te begrijpen moet je weten hoe de maan zich rond de aarde beweegt.
Als de maan een rondje om de aarde gaat in precies hetzelfde vlak als de aarde om de zon, dan zou er veel vaker een verduistering te zien zijn (zo’n 2 keer per maand). Er is dus iets aan de hand waardoor dit niet gebeurt. Wat blijkt: de maan heeft een baan om de aarde in een vlak wat 5˚ gekanteld ligt ten opzichte van de baan van de aarde om de zon. Er zijn daardoor 2 belangrijke punten te vinden waar deze banen elkaar kruisen. Deze punten noemen we de nodes. Het plaatje hiernaast verduidelijkt dit iets. Let wel, hier lijkt het alsof de zon een rondje om de aarde draait, maar dat is alleen maar gedaan om het wat duidelijker uit te leggen. In het echt draait de aarde natuurlijk gewoon een rondje om de zon.
Om een zonsverduistering te krijgen moeten de zon, aarde en maan precies in lijn staan met elkaar. Bovendien moet een van de maan-nodes het baanvlak van de aarde kruisen zodat de maan netjes voor de zon komt te staan. De lijn die dan denkbeeldig te tekenen is, noemen we de node-lijn. Het precies in lijn staan komt 2 peer per jaar voor. Op die momenten is dan de grootste kans op een zonsverduistering. Het is op zo’n moment nog niet zeker dat er een zonsverduistering optreedt, want nog steeds zal de maan dan een nieuwe maan moeten zijn en net op dat moment tussen de aarde en de zon in moeten staan. Onderstaand plaatje is een wat lastigere weergave van deze uitleg, waarbij de zon dit keer wel netjes in het midden staat.
Volledig of ringvormig
Tot slot is er nog het verschil tussen een volledige en ringvormige verduistering. Bij een volledige zonsverduistering past de omtrek van de maan precies rond die van de zon. Nu is de maan veel kleiner dan de zon, dus dat dit gebeurt is al vreemd genoeg. Dit komt doordat de afstand van de zon tot de aarde ongeveer 400 x zo groot is als de afstand tussen de aarde en de maan.
Bovendien is de zon weer 400 x zo groot als de maan en samen zorgt dat ervoor dat het vanaf de aarde gezien net lijkt alsof ze even groot zijn. De cirkel van de maan past dan precies over de zon en als je je dan op het juiste moment en plek op de aarde bevindt, zie je een totale zonsverduistering. Alleen staat de maan niet altijd precies even ver van de aarde. De baan van de maan is namelijk niet een perfect rondje, maar een beetje elliptisch (eivormig). Het gevolg is dat de maan soms wat dichterbij staat en soms wat verder weg. Als de maan het dichtste bij staat, wordt dat perigree genoemd. Het verste punt heet dan apogee.
De maan is op die twee uiterste punten dan wat groter of juist kleiner te zien aan de hemel. Je kunt dit zelf niet zo zien, maar als je twee foto’s naast elkaar zet van de maan op het verste en dichtst bijzijnde punt dan zie je goed het verschil.
Staat de maan in apogee, dan is er alleen een ringvormige zonsverduistering te zien. De maan kan dan niet de hele zon bedekken aan de hemel. Staat de maan in perigree, dan is er een volledige verduistering mogelijk. Op dat moment is ook de corona (de buitenste atmosfeer) van de zon te zien.
Wanneer te zien
In Nederland zullen we nog even moeten wachten tot de volgende zonsverduistering te zien zal zijn. De eerstvolgende keer dat dit zien is, is op 29 maart 2025. Dit zal slechts een kleine, gedeeltelijke, verduistering zijn. Een veel grotere verduistering vindt plaats op 12 augustus 2026. Ook dit is geen totale verduistering, maar wel een heel stuk groter en door het tijdstip waarop het zal plaatsvinden zal de gehele gebeurtenis te volgen zijn (als het niet bewolkt is natuurlijk). De verduistering zal namelijk tussen 19:17 en 21:03 te zien zijn en aangezien het dan nog volop zomer is, blijft de zon de hele tijd boven de horizon. De maan zal dan ten zuiden van ons langs de zon trekken en tot zo’n 90% de zon bedekken. Net niet totaal dus. Om de totale verduistering te zien zul je in Europa naar Spanje of Portugal moeten. Dus hoe zuidelijker, hoe groter de bedekking.
Om een totale zonsverduistering te kunnen zien vanuit Nederland, zul je moeten wachten tot 7 oktober 2135…
Wil je ervoor op reis? Kijk dan hier voor alle data.
Veilig kijken
Als je naar de zonsverduistering kijkt, let dan goed op dat je dit veilig doet. Zelfs bij een totale zonsverduistering kan de maan sneller dan je denkt weer van de zon weg bewegen. Zelfs een klein streepje zon verblind je dan al. Kijk dan ook NOOIT zonder beschermende middelen naar de zon, zeker niet als je een verrekijker, camera of telescoop gebruikt. Voor camera’s, telescopen en verrekijkers kun je speciale zonnefilters krijgen die voorop de lens gezet worden. Om zonder apparatuur de zonsverduistering goed en vooral veilig te kunnen zien, maak je gebruik van een eclipsbril.
Ga dus niet aan de slag met gerookte glaasjes, lashelmen of -brillen of zelfs een CD’tje. Dit soort middelen houden de ultraviolette straling van de zon niet tegen. Gebruik daarom altijd een speciaal daarvoor gemaakte eclipsbril.
Er zijn verschillende modellen brillen en de prijs staat niet in verhouding tot de schade aan je ogen, dus wees verstandig en schaf een eclipsbril aan!
Kijk op https://eclipsbrillen.nl voor de prijzen en modellen. Hier is ook meer informatie te vinden over de toepassing van deze brillen.
